Skrzydła zamku i imponujące sale

Na głównym piętrze północnego skrzydła zamku z zachowanym krużgankiem, który dawniej nie było przeszklony, mieszkał Mikołaj Kopernik (Nikolaus Kopernikus) w latach 1516 - 1519 i 1521-1524 jako administrator Kapituły. Pomieszczenie, w którym pracował, czyli sala zachodnia, jest także nazywana pokojem Kopernika. Dawniej była podzielona na część sypialną i dzienną, zaś obecnie stanowi centralny punkt wystawy poświęconej sławnemu astronomowi. Schody znajdujące się w pomieszczeniu prowadziły do gdaniska. Nad kominkiem były wyryte słowa Eneasza Sylwiusza Piccolominiego (Enea Silvio de Piccolomini), obranego w 1457 r. biskupem warmińskim a rok później wybranego na urząd papieża, który sprawował jako Pius II. Stały się one epitafium Kopernika, wybranym przez niego samego. Łaciński tekst można przetłumaczyć następująco: "Nie proszę o łaskę równą łasce Pawła / ani o przebaczenie, które otrzymał Piotr / lecz o takie, którego na drzewie krzyża udzieliłeś łotrowi / ustawicznie błagam"[1]. Przypuszczalnie napis uległ w międzyczasie zniszczeniu.

Na dziedzińcu, przed pokojem, w którym pracował Kopernik można obejrzeć ponad drzwiami rysunki astronomiczne wykonane najpewniej przez niego samego. Są to diagramy służące do obliczania faktycznej długości roku na podstawie równonocy, wykonane pomiędzy 25.1 i 20.04.1517 r. Oba zachodnie przęsła krużganku zostały rozebrane w 1832/33 r. i zbudowane od nowa.

Sala pomiędzy kaplicą i pokojem Kopernika służyła za refektarz, w którym po przebudowie organizowano uroczyste przyjęcia. Pełne artyzmu sklepienie kryształowe w tym pomieszczeniu oraz w pokoju Kopernika powstało dopierona przełomie XV i XVI w. Od strony okien można jeszcze dostrzec ślady dawnych malowideł.

Sklepienie gwiaździste kaplicy we wschodniej części północnego skrzydła jest jedynym, które pamięta najdawniejsze czasy zamku. W 1530 r. kaplica została przeniesiona do południowego skrzydła a dotychczasowe miejsce modlitwy zaczęto wykorzystywać jako pokój narad. Pod oknem kaplicy znajduje się wyprowadzony na zewnątrz odpływ, nad którym można było umyć ręce lub oczyścić naczynia liturgiczne.

Mające pierwotnie 5 m wysokości pomieszczenia na głównym piętrze zostały podwyższone o 1,20 m w czasie przebudowy na siedzibę Prezydenta Rejencji w latach 1909-1911 w ten sposób, że odpowiednio obniżono podłogę. Brano przy tym pod uwagę, że dolne sklepienia zostaną zniszczone i trzeba je będzie zastąpić płaskimi sufitami. Ponadto przebito ściany pomieszczeń, aby poszerzyć korytarze. W ten sposób pokoje stały się bardziej reprezentacyjne i połączyły się z mieszkaniem Prezydenta we wschodnim skrzydle.

Środkowa część zamku została zbudowana w latach 1756-1758 jako mieszkanie administratora i do dzisiaj zachowała swój wygląd. Po stosownym przekształceniu w skrzydle tym mieszkał od 1911 r. Prezydent Rejencji. Obecnie mieści się tutaj Muzeum Warmii i Mazur. W jednym z dawnych pokojów mieszkalnych można jeszcze znaleźć zdobiony piec kaflowy, który w 1754 r. zbudował Michael Jantzen. Muzeum: ul. Zamkowa 2, otwarte od wtorku do niedzieli, 9°° - 17°°.

Pomieszczenia gospodarcze znajdowały się na wysokości parteru i można było do nich przejść z dziedzińca. Pod nimi rozciągały się dwupiętrowe magazyny i piwnice ze sklepieniami krzyżowymi. Duże spichlerze znajdowały się tuż obok w zadaszonych budynkach.

Południowe skrzydło zamku zostało bardziej umocnione niż północne, ponieważ było w większym stopniu zagrożone. Jego mury mają u podstawy grubość 6 m. W ganku obronnym do dzisiaj widoczne są otwory z który strzelali łucznicy oraz wylewano wrzącą wodę i gorącą smołę na atakujących wrogów. Ganek tego typu nazywany jest hurdycją (Hurde) i jest jedynym zachowanym na terenie Prus Wschodnich [2].

Wewnątrz znajduje się kaplica św. Anny, mieszcząca się uprzednio w północnym skrzydle, którą nakazano tutaj przenieść w 1530 r. W 1580 r. poświęcił ją biskup Marcin Kromer (Martin Cromer) (1579 - 1589). Pomieszczenie z zakrystią, sklepienie gwiaździste i dodatkowe wejście z dziedzińca wykonał mistrz Nikolaus z Olsztyna (Allenstein). Do 1822 r. odprawiano w kaplicy nabożeństwa a obecnie odbywają się w niej koncerty.

Poza tym w południowym skrzydle rezydował wójt lub burgrabia. Mieściło się w nim pomieszczenie przeznaczone dla kanoników oraz pokoje służące wizytatorom kościelnym, jak również mieszkanie dozorcy. Pomieszczenie nad zakrystią z XVII w., sufitem belkowym i kominkiem nazywano ptaszarnią. Trzy górne piętra służyły za spichlerz na zboże. Na parterze znajdowały się kuchnia, pomieszczenia gospodarcze, kotłownia i łaźnia.

Źródła: [1] Anton Funk, Geschichte der Stadt Allenstein von 1348 - 1943, Scientia Verlag Aalen 1979, S. 4
[2] Małgorzata Jackiewicz-Garniec/Mirosław Garniec, Burgen im Deutschordensstaat Preußen, Olsztyn 2009, S. 299